Een codependent relatie
Codependency (co-afhankelijkheid) is een term die vaak wordt gebruikt om een bepaald soort ongezonde dynamiek in een relatie te beschrijven. Maar wat houdt co-afhankelijkheid precies in? Hoe herken je de gedragingen van partners in zo'n relatie, en belangrijker nog, hoe doorbreek je deze destructieve cyclus? In dit blog artikel duiken we in de wereld van co-afhankelijke relaties en verkennen we de nuances van egocentrisch (en soms narcistisch) en onzeker, aanpassend gedrag binnen deze dynamiek.
Wat is codependency?
Codependency in relaties verwijst naar een patroon waarbij partners overmatig afhankelijk zijn van elkaar voor hun emotionele, psychologische en soms fysieke welzijn. Kenmerkend is dat één partner zijn of haar eigen behoeften en welzijn opoffert om voor de ander te zorgen ook al is hij of zij er zich bewust van. Deze dynamiek komt vaak voort uit diepgewortelde angsten, zoals de angst voor verlating of een obsessieve behoefte aan goedkeuring. kenmerkend voor de andere partner is vaak een egocentrisch gevoel van eigenbelang, een gebrek aan empathie gecombineerd met een grote behoefte aan controle en bevestiging . Deze partner probeert de relatie te controleren of te domineren om daardoor het gevoel van superioriteit te behouden en zijn of haar gevoelens van kwetsbaarheid te vermijden.
In de ingewikkelde dans van codependent relaties, benadrukken psychologische theorieën vaak de rollen van egocentrisme en onzekerheid. Deze relatie dynamiek gaat niet alleen over één partner die overdreven aanpassend of zelfopofferend is (de verzorger) en de ander die overmatig controlerend is (de nemer). Het gaat ook om het begrijpen hoe deze rollen diepgeworteld zijn in egocentrisch en aanpassend gedrag, waarbij, zelfs als beide partners in het begin van de relatie allebei aanpassende neigingen vertonen, de een vaak een meer egocentrisch rol gaat aannemen terwijl de ander zich meer gaat aanpassen. De relatie kan daadoor in een intense “aantrekken - afstoten” dynamiek terecht komen, met momenten van extreme nabijheid, gevolgd door perioden van pijnlijke afwijzing. Deze cyclus versterkt de wederzijdse afhankelijkheid, waarbij elke partner inspeelt op de diepste angsten en behoeften van de ander.
Gedragingen van partners in codependent relaties
In codependent relaties zien we vaak twee soorten gedragingen:
1. De egocentrische (narcistische) partner: dit is de partner die vaak controle uitoefent en (onbewust) manipuleert om de controle te behouden. Hun gedrag kan variëren van fysiek of verbaal dominant tot subtiel controlerend, en komt voort uit een diepgewortelde angst en onzekerheid. Ze hebben een sterke behoefte aan goedkeuring en bevestiging van hun partner. Mocht dominantie niet leiden tot het gewenste resultaat dan kan er soms ook gemanipuleerd worden door de rol van het slachtoffer op zich te nemen.
2. De angstige, aanpassende partner: deze partner past zich constant aan en offert zichzelf op om de ander tegemoet te komen (“laat ik het maar doen, want hij/zij heeft het al zo druk”). Ze worstelen met een laag zelfbeeld en zoeken hun eigenwaarde in het tevredenstellen van (of voorkomen van conflict met) hun partner. Als de aanpassing te lang heeft geduurd kan het in sommige gevallen juist uitmonden in een plotselinge woede uitbarsting.
3. De rollen kunnen soms wisselen waarbij de controlerende partner zich gaan aanpassen door het gevoel van druk door de andere partner. De aanpassende partner komt daardoor in de rol van degene die controle uitoefent.
Mogelijke redenen dat je in een codependent relatie terecht komt of blijft.
In codependent relaties kan er sprake zijn van een onbewuste wens om gestraft of afgewezen te worden. Dit komt voort uit de gedachte dat je als kind iets “fouts” hebt gedaan of “fout bent”. Deze vaak complexe dynamiek is vaak verbonden met diepere psychologische patronen en kan meerdere oorzaken hebben:
Laag zelfbeeld en schuldgevoel: personen in co-afhankelijke relaties hebben soms een laag zelfbeeld en voelen zich onbewust schuldig, alsof ze straf verdienen. Dit kan voortkomen uit vroege ervaringen in hun leven waarbij ze berispt of bekritiseerd werden, en waarbij ze de boodschap kregen dat ze niet goed genoeg waren.
Herhaling van bekende patronen: individuen kunnen onbewust relaties kiezen die overeenkomen met wat ze in hun jeugd hebben ervaren. Als iemand is opgegroeid in een omgeving waarin liefde gepaard ging met kritiek, afwijzing of straf, kunnen ze onbewust soortgelijke dynamieken opzoeken in hun volwassen relaties. Ze kunnen daardoor in relaties terecht komen waarin ze zich (weer) niet gewaardeerd of gerespecteerd voelen.
Bevestiging van het eigen wereldbeeld: als iemand door een gezinssituatie uit het verleden gelooft dat ze geen recht hebben op liefde of dat ze een ander altijd tot last zijn geweest, kunnen ze onbewust situaties creëren waarin ze gestraft worden, omdat dit hun geloof bevestigt. In co-afhankelijke relaties kan dit betekenen dat ze gedrag vertonen dat hun partner irriteert of boos maakt, wat vervolgens leidt tot een vorm van straf of afwijzing, en zo hun onderbewuste overtuigingen bevestigt.
Controle door loyaliteit: loyaliteit kan soms ook een vorm van controle zijn. Door zichzelf op te offeren en onder alle omstandigheden loyaal te blijven en daardoor te lijden, kunnen individuen een vorm van macht of controle over de relatie voelen. Dit lijden kan hen een gevoel van morele superioriteit geven of een manier zijn om sympathie en aandacht te krijgen.
Zoeken naar authenticiteit: de zoektocht naar authenticiteit en echtheid kan zich onbewust uiten in de wens pijn te verkiezen als een manier je “echt” te voelen. Een kind kan bijvoorbeeld voortdurend zijn verheerlijkt of juist helemaal zijn ontkend. Beide situaties kunnen - als ze structureel van aard zijn - voor het kind als onecht aanvoelen. Straf (of conflict) kan dan worden gezien als een meer 'echte' of authentieke interactie, vooral als het kind thuis een gebrek aan echte, oprechte communicatie heeft ervaren. Een volwassene kan zich als gevolg daarvan grillig gaan gedragen: op zoek naar bevestiging en tegelijkertijd gedrag laten zien die hen ervan weerhoudt de bevestiging te krijgen (omdat ze die wantrouwen).
Doorbreken van de co-afhankelijkheidscyclus
Het doorbreken van de co-afhankelijkheidscyclus vereist inzicht en inspanning van beide partners. Hier zijn enkele stappen om deze cyclus te doorbreken:
1. Erkenning: erken dat er sprake is van co-afhankelijkheid in je relatie. Dit is de eerste stap naar verandering.
2. Zelfreflectie: beide partners moeten hun eigen gedragingen en de onderliggende motieven daarvoor onderzoeken.
3. Therapie: overweeg individuele of relatietherapie. Dit kan helpen om inzicht te krijgen in persoonlijke kwesties die bijdragen aan co-afhankelijk gedrag.
4. Communicatie: oefen open en eerlijke communicatie met je partner. Spreek je behoeften en grenzen uit en luister naar die van je partner.
5. Persoonlijke ontwikkeling: werk aan zelfvertrouwen en onafhankelijkheid. Het is belangrijk om een eigen identiteit buiten de relatie te hebben.
Nuances in codependency
In co-afhankelijke relaties is het niet altijd zwart-wit. De egocentrische partner handelt niet alleen uit grandiositeit, maar vaak ook uit een diepere laag van angst en onzekerheid. Evenzo kan het aanpassende gedrag van de andere partner een subtiele vorm van manipulatie zijn, bedoeld om controle te houden over de relatie dynamiek.
Test
Om te bepalen of je zelf in zo'n relatie zit, heb ik een vragenlijst van 20 vragen samengesteld. Deze vragen richten zich op zowel egocentrische als aanpassende tendensen in co-afhankelijke relaties. Beantwoord deze vragen eerlijk om te zien of je mogelijk in een co-afhankelijke relatie zit.
Voel je een sterke behoefte aan bevestiging (aandacht, warmte) en goedkeuring van je partner?
Verwaarloos je vaak je eigen behoeften om je partner tevreden te stellen?
Voel je je vaak slimmer of 'beter' dan je partner (want je partner lijkt soms de weg kwijt)?
Heb je moeite om je partner los te laten en onafhankelijk te laten handelen?
Vind je het lastig om je eigen wensen en gevoelens te uiten uit angst voor de reactie van je partner?
Ben je bang voor verlating of alleen zijn als je relatie zou eindigen?
Manipuleer je soms situaties of informatie om controle te houden over je partner?
Voel je je verantwoordelijk voor het geluk en welzijn van je partner?
Heb je de neiging om kritiek op je partner te uiten of hem/haar te kleineren?
Verberg je je ware gevoelens of meningen om conflicten te vermijden?
Heb je de neiging om je partner te 'redden' of problemen voor hem/haar op te lossen zonder dat hij of zij erom gevraagd heeft?
Voel je je vaak onzeker of jaloers als je partner tijd doorbrengt zonder jou?
Heb je moeite om grenzen te stellen in je relatie?
Gebruik je vaak schuldgevoelens of slachtofferschap om je partner ergens van te overtuigen?
Vind je het moeilijk om te genieten van activiteiten of interesses buiten je relatie (of heb je die sowieso haast niet)?
Heb je de neiging om kritiek of negatief gedrag van je partner te rechtvaardigen of te rationaliseren?
Voel je je vaak onvolledig zonder je partner?
Heb je de neiging (soms zie je dit pas achteraf) om je partner onbewust te controleren of te beperken in zijn/haar sociale contacten?
Vind je het moeilijk om nee te zeggen tegen je partner, zelfs als je het ergens niet mee eens bent (omdat je anders in een oeverloze discussie of ruzie verzeild raakt)?
Heb je het gevoel dat je relatie je identiteit of zelfwaarde bepaalt?
Hoe te scoren
Als je meer dan 50% ‘ja' hebt geantwoord, met name vragen die wijzen op controlerend of aanpassend gedrag, kan dit duiden op een co-afhankelijke relatie. Belangrijk is om te onthouden dat co-afhankelijkheid vaak diep geworteld is in onze persoonlijke geschiedenis en ervaringen. Het herkennen van deze patronen is dan ook een eerste stap naar verandering. Door bewustwording en professionele hulp kunnen zowel de egocentrische (narcistische) als angstige (aanpassende) partner werken aan een gezondere relatie en persoonlijke groei. Vergeet dus vooral niet dat verandering mogelijk is en dat elke stap voorwaarts telt.