Spelletjes voor stelletjes
Drie transactionele spellen uitgelicht
Transactionele Analyse is een psychologische en therapeutische benadering die is ontwikkeld door Eric Berne in de jaren '50. HIj heeft zijn theorieën deels gebaseerd op Freudiaanse concepten, hoewel hij ze verder heeft ontwikkeld en aangepast aan zijn eigen inzichten. Net als Freud beschouwde Berne de vroege kindertijd als een belangrijke periode waarin veel van onze gedragspatronen en interactiestijlen worden gevormd. Binnen de theorie van de transactionele analyse heeft Berne een aantal 'spellen' beschreven die mensen in hun sociale interacties spelen. Deze spelen een cruciale rol in de manier waarop sommige stellen met elkaar omgaan en hebben vaak onbewuste motivaties en opbrengsten.
We komen deze - en nog vele andere - spellen regelmatig tegen in onze praktijk (maar ook daarbuiten!) vandaar dat we van mening waren dat een blog artikel erover geen overbodige luxe zou zijn. We zullen hier drie van Berne’s spellen bespreken, namelijk: “Harried” (“Druk Druk Druk”), “If It Weren’t For You” (“Als het niet voor jou was geweest”) en “Courtroom” (“Rechtbank”). Bij het begrijpen van deze spellen is het trouwens belangrijk om ze in de context van Berne's visie op de psyche te plaatsen. Die visie is onderverdeeld in drie ego-toestanden: Ouder, Volwassene, en Kind. Zie voor meer hierover ons eerdere artikel over transactionele analyse.
Bij elk van de spellen geven we een voorbeeld en staan we even stil bij hoe ze eruit zien. Ook worden de achterliggende psychologische drijfveren om ze te spelen toegelicht en staan we - voor de professionals onder onze lezers - even stil bij de klinische betekenis ervan.
Laten we elk van deze spellen in detail bekijken
1. Harried (Druk druk druk)
Hoe het eruit ziet in de praktijk: Een persoon lijkt constant overweldigd en gestrest door taken of verantwoordelijkheden, waardoor anderen zich vaak gedwongen voelen om te helpen of de last te verlichten.
Voorbeeld: Marijke werkt in een druk kantoor. Elke dag lijkt ze overweldigd door haar takenlijst, rennend van de ene vergadering naar de andere, papieren overal verspreid. Collega's zien haar vaak met haar handen in het haar, zuchtend dat ze nooit op tijd klaar zal zijn. Hierdoor voelen ze zich vaak verplicht om een handje te helpen, zelfs als dat betekent dat ze hun eigen werk opzij moeten zetten. Maar, ondanks hun hulp, lijkt Marijke nooit tevreden of dankbaar; in plaats daarvan vindt ze altijd een nieuwe crisis.
Achterliggende factoren: Dit spel kan voortkomen uit een behoefte aan aandacht of erkenning. Door constant gehaast of overweldigd te lijken, krijgt de speler sympathie en hulp van anderen.
Freudiaanse (psychoanalytische) achtergrond: De bron van dit gedrag kan worden gekoppeld aan het Freudiaanse concept van de orale fase, waarbij het individu aandacht en zorg zoekt, vergelijkbaar met een baby die verzorging nodig heeft.
Bij Berne: De persoon die het "Harried" spel speelt, opereert vanuit het hulpeloze kind rol en zoekt bevestiging en zorg van anderen (die meestal gedwongen worden om vanuit hun voedende ouder rol te gaan acteren).
2. If It Weren’t For You (Als jij er niet was geweest)
Hoe het eruit ziet in de praktijk: Een individu geeft een ander - soms heel subtiel - de schuld van het niet bereiken van zijn of haar ambities of dromen.
Voorbeeld: Peter droomde er altijd van om te reizen. Echter, sinds hij met Mieke is getrouwd en ze kinderen hebben, is hij nooit verder gekomen dan de buurlanden. Tijdens familiebijeenkomsten haalt hij vaak herinneringen op aan zijn jongere jaren toen hij avontuurlijk was. Hij knipoogt naar Mieke en zegt: "Tja….als het niet voor jou was geweest, had ik nu de wereld kunnen zien." Mieke voelt zich hierdoor gekwetst, aangezien ze het gevoel heeft dat zij de schuld krijgt. Mieke geeft vervolgens aan dat ze er toch samen voor gekozen hebben het zo te doen waarop Peter zegt: “Ja maar je hebt nooit echt doorgevraagd en je weet dat ik het lastig vindt om ruimte in te nemen.”
Achterliggende factoren: het gedrag stelt de speler in staat om verantwoordelijkheid te ontlopen en de schuld op iemand anders te leggen. Er kan ook een diepgewortelde angst zijn om daadwerkelijk het gewenste te doen, en het is 'veiliger' om de schuld op iemand anders te leggen.
Freudiaanse achtergrond: Dit kan gerelateerd zijn aan het Oedipuscomplex, waarbij het individu conflicterende gevoelens van rivaliteit en aantrekking tot een ouder heeft en mogelijk onbewuste vijandigheid voelt jegens de andere ouder.
Bij Berne: Het individu handelt vanuit de kind positie, waarbij het gevoelens van spijt of gemiste kansen uitdrukt en de schuld op een externe bron (meestal hun partner) legt, die vaak vanuit een kritische ouder-positie gaat reageren.
3. Courtroom (Rechtbank)
Hoe het eruit ziet in de praktijk: Er is een voortdurende beschuldiging en verdediging tussen twee individuen, waarbij beiden bewijsmateriaal tegen elkaar aandragen. Een dergelijk stel heeft tijdens de sessies de natuurlijke neiging de therapeut tot rechter te bombarderen.
Voorbeeld: Henk en Sophie hebben een tumultueuze relatie. Na elk klein meningsverschil belanden ze in urenlange discussies, die meer lijken op rechtszittingen. Henk haalt constant oude fouten van Spohie naar voren, en zij doet hetzelfde bij hem. Ze gebruiken oude berichten, foto's en zelfs getuigenissen van vrienden als 'bewijs' in hun argumenten. Het lijkt erop dat ze meer geïnteresseerd zijn in het 'winnen' van het argument dan in het oplossen van hun problemen. Als er vrienden of familie bij zijn, worden deze vaak gebruikt als jury die een partij moet kiezen.
Achterliggende factoren: Dit spel kan voortkomen uit een behoefte aan validatie en erkenning. Door de andere persoon constant in de verdediging te dwingen, kan de speler zich superieur of gerechtvaardigd voelen in zijn of haar standpunt.
Freudiaanse achtergrond: deze dynamiek kan worden gerelateerd aan het superego, het morele deel van de persoonlijkheid volgens Freud, dat strijdt tegen het id's impulsieve verlangens. Dit leidt tot interne conflicten, die zich extern manifesteren als beschuldigingen en verdedigingen.
Bij Berne: Beide partijen kunnen opereren vanuit een kritische ouder rol, waarbij ze kritiek leveren en de ander de schuld geven. Tegelijkertijd kan er een kind-reactie ontstaan, die zich gekwetst of onbegrepen voelt.
Psychologische en Klinische Drijfveren
De behoefte om deze spellen te spelen is vaak diepgeworteld in de vroege kinderjaren en wordt gedreven door onvervulde behoeften of traumatische gebeurtenissen. Individuen kunnen deze spellen spelen om erkenning, validatie of zelfs straf te zoeken. Ze kunnen ook dienen als een manier om negatieve overtuigingen of scripts die een persoon over zichzelf heeft te bevestigen. Bijvoorbeeld, iemand die gelooft dat hij of zij niet competent is, kan het spel 'Harried' spelen om deze overtuiging te bevestigen. Of iemand die diep van binnen bang is om risico's te nemen, kan het spel 'If It Weren’t For You' spelen om de verantwoordelijkheid voor het niet nemen van actie op iemand anders te leggen.
Conclusie
We hebben hier een greep gedaan uit een verzameling spellen en drie (er zijn er nog een stuk of twintig) ervan besproken om te laten zien hoe je meer greep kan krijgen op de dynamiek in de relaties waar je in zit. De spellen die we spelen in onze relaties zijn vaak complex en worden ook nog eens onbewust uitgevoerd. Het herkennen van deze spellen is dan ook de eerste stap om ongezonde patronen te doorbreken en te werken aan authentiekere en gezondere interacties. Of dat nu een zakelijke relatie is of een liefdesrelatie. TA is een manier te laten zien welke spellen we onbewust spelen en waarom. Met name het waarom is van belang. Als we dat namelijk weten en er eerlijk over durven zijn, is er ook een weg voorwaarts. Dan zijn we geen gevangene meer van het spel maar komen we in een positie waarin we een keuze hebben. Meespelen of niet? En als we ervoor kiezen niet meer mee te willen doen is het zaak om vaardigheden te ontwikkelen die regelen dat we niet meer verleid worden om een spel mee te gaan spelen.